و کلوا مما رزقکم الله حلالا طیبا و اتقوا الله الذی انتم به مومنون(مائده/88)

و از آنچه خداوند روزی حلال و پاکیزه به شما بخشیده بخورید و از خدایی که به ایمان دارید پروا کنید.

معمولا فرمان کلوا در قرآن همراه با دستور دیگری آمده است مانند:

1-بخورید و شکر کنید : کلوا......واشکروا (بقره/172)

2-بخورید و طغیان نکنید : کلوا..... و لا تطغوا (طه/81)

3-بخورید و کار شایسته انجام دهید : کلوا.....واعملوا (مومنون/51)

4-بخورید و بخورانید : کلوا .....واطعموا (حج/28)

5-بخورید و اسراف نکنید : کلوا ......ولا تسرفوا (اعراف/31)

6-بخورید و دنباله رو شیطان مباشید : کلوا.... و لا تتبعوا خطوات الشیطان (انعام/142)

در حدیث آمده است : خداوند رزق مردم را از حلال معین کرده است هر کس که به حرام روی آورد از سهم حلال او کم خواهد شد.(تفسیر الطیب البیان)

قل لمن ما فی السموات و الارض قل لله کتب علی نفسه الرحمه

لیجمعنکم الی یوم القیامه لا ریب فیه الذین خسروا انفسهم فهم لا یومنون(انعام/12)

بگو انچه در اسمانها و زمین است برای کیست؟

بگو برای خداوند است که بر خود رحمت را مقرر کرده است.

او قطعا شما را در روز قیامت که شکی در آن نیست جمع خواهد کرد کسانی که خود را بختند همانان ایمان نمی آورند.

قرآن رحمت الهی را شامل همه چیز میداند:رحمتی وسعت کل شی(اعراف/156) و این رحمت مصداق های فراوان دارد از جمله:

1-باد : یرسل الریاح بشری بین یدی رحمته (اعراف/57)

2-باران : ینزل الغیث من بعد ما قنطوا و ینشر رحمته (شوری/28)

3-شب و روز : و من رحمته جعل لکم الیل و النهار (قصص/73)

4-پیامبر : و ما ارسلناک الا رحمه للعالمین (انبیا/107)

5- قرآن : هذا بصائر للناس و هدی و رحمه (جاثیه/20)

6- تورات: کتاب موسی اماما و رحمه (هود/17)

7-آزادی : فانجیناه و الذین معه برحمه منّا (اعراف/72)

8- علاقه به همسر : و جعل بینکم موده و رحمه (روم/21)

9-گیاهان و میوه ها : فنظر الی آثار رحمه الله کیف یحیی الارض بعد موتها (روم/50)

10-پذیرش توبه : لا تقنطوا من رحمه الله (زمر/53)

و واعدنا موسی ثلاثین لیله و اتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیله

و قال موسی لاخیه هارون اخلفنی فی قومی و اصلح ولا تتبع سبیل المفسدین(اعراف/142)

و ما با موسی سی شب وعده گذاشتیم و آن را با ده شب کامل کردیم پس میعاد پروردگارش چهل شب کامل شد

و موسی پیش از رفتن به این وعده گاه به برادرش هارون گفت:در میان امت من جانشین من باش و

کار مردم را اصلاح کن و از راه و روش مفسدان پیروی نکن!

در اربعین و عدد چهل اسراری نهفته است،این عدد درفرهنگ و ادیان و در روایات اسلامی جایگاه خاصی دارد چنانکه می خوانیم:

1-در زمان حضرت نوح برای عذاب کفار چهل روز باران بارید.

2-قوم حضرت موسی چهل سال در بیابان سرگردان بودند.

3-پیامبر ص چهل روز از خدیجه س جدا شد و اعتکاف کرد تا غذای آسمانی نازل شد و مقدمه تولد حضرت زهرا س فراهم گردید.

4-رسول خدا ص در چهل سالگی مبعوث شد.

5-انسان تا چهل سالگی زمینه کمال روحی و معنوی دارد اما پس از آن دشوار میشود.

6-چهل روز عمل خالصانه عامل جاری شدن حکمت از قلب به زبان است.

7-چهل بار خواندن بعضی سوره ها و دعاها برای فرج و رفع مشکلات سفارش شده است.

8-چهل روز پذیرفته نشدن اعمال از جمله نماز پیامد بعضی از گناهان است.

9-چهل مومن اگر به خوب بودن مرده ای شهادت دهند خداوند او را می آمرزد(سفینه البحار/ج1/ص504-505)

یا ایها الذین آمنوا ان تنصروا الله ینصرکم و یثبت اقدامکم(محمد/7)

ای کسانی که ایمان آورده اید اگر خدا را یاری کنید شما را یاری می کند و گامهایتان را استوار می سازد.

خداوند بزرگ چند چیز را در گرو چند چیز بر خود لازم کرده است:

1-توجه و یادکردش را در گرو یادکرد مردم:فاذکرونی اذکرکم(بقره/152)

2-نصرت و یاریش را در گرو یاری کردن مردم:ان تنصروا الله ینصرکم

3-برکت و ازدیاد را در گرو سپاسگزاری مردم:لئن شکرتم لازیدنّکم(ابراهیم/7)

4-وفای به عهدش را در گرو وفاداری مردم:اوفو بعهدی اوف بعهدکم(بقره/40)

ولا تمش فی الارض مرحاانک لن تخرق الارض و لن تبلغ الجبال طولا کل ذلک کان سیّئه عند ربّک مکروها (اسرائ/37-38)

و در زمین با تکبر و سرمستی راه مرو، قطعا تو زمین را نخواهی شکافت و در بلندی به کوهها نخواهی رسید همه اینها گناهش نزد پروردگارت ناپسند است.

از جامعیت اسلام اینکه علاوه بر مسائل اقتصادی،سیاسی،نظامی،اعتقادی برای کارهای جزئی مانند رفت و آمد بیرون خانه نیز دستور دارد از جمله:

الف:در راه رفتن میانه رو باش :واقصد فی مشیتک(لقمان/61)

ب:در زمین با تکبر و سرمستی راه نرو :ولا تمش فی الارض مرحا

ج:بندگان خدا آنانند که در زمین با آرامش و بی تکبر راه میروند : و عباد الرحمان الذین یمشون علی الرض هونا(فرقان/63)

د:از قارون ثروتمند هم انتقاد می کند که هنگام عبور در کوچه و بازار با تکبر و جلال و جبروت ظاهر می شد (قصص/79)

یا بنّی اقم الصلاه و امر بالمعروف و انه عن المنکر و اصبر علی ما اصابک انّ ذللک من عزم الامور(لقمان/17)

فرزندم!نماز را به پا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن و بر آنچه از سختی ها به تو میرسد مقاومت کن که این صبر از امورواجب و مهم است.

به مناسبت سفارش به نماز و امر به معروف در این آیه به توضیح مختصریپیرامون این دو فریضه می پردازیم:

1-نماز ،ساده ترین ،عمیق ترین و زیباترین رابطه انسان با خداست که در تمام ادیان آسمانی بوده است.

2-نماز،تنها عبادتی است که سفارش شده قبل از آن خوش صداترین افراد بر بالای بلندی رفته و با صدای بلند ،شعار حیّ علی الصلاه ،حیّ علی الفلاح،حیّ علی خیر العمل را سر دهند،با اذان خود سکوت را بشکنند و یک دوره اندیشه های ناب اسلامی را اعلام و غافلان را بیدار کنند.

3-نماز به قدری مهم است که حضرت ابراهیم هدف خود را از اسکان زن و فرزندش در صحرای بی آب و علف مکه اقامه نماز معرفی میکند،نه انجام مراسم حج

4-امام حسین علیه السلام ظهر عاشورا برای اقامه دورکعت نماز سینه خود را سپر تیرهای دشمن قرار داد.

5-قرآن به حضرت ابراهیم و اسماعیل علیه اللسلام دستور میدهد که مسجد الحرام را برای نمازگزاران اماده و تطهیر نمایند.

6-نماز به قدری مهم است که زکریا و مریم و ابراهیم و اسماعیل خادم مسجد و محل برپایی نماز بوده اند.

7-نماز،کلید قبولی تمام اعمال است و امیر المونین علیه السلام به استاندارش می فرماید:بهترین وقت خود را برای نماز قرار بده و آگاه باش که تمام کارهای تو در پرتو نمازت قبول میشود(نهج البلاغه/نامه27)

8-نماز،یاد خداست و یاد خدا تنها آرامبخش دلهاست.

9-نماز در بیشتر سوره ها از بزرگترین سوره(بقره)تا کوچکترین آن(کوثر) مطرح است.

10-نماز از هنگام تولد در زایشگاه که در گوش نوزاد اذان و اقامه می گویند تا پس از مرگ که در گورستان بر مرده نماز می خوانند جلوه می کند.

11-هم برای حوادث زمینی مانند زلزله و بادهای ترس آور آمده و هم برای حوادث آسمانی مانند خسوف و کسوف نماز آیات واجب گشته است و حتی برای طلب باران نماز باران است.

12-نماز انسان را از انجام بسیاری منکرات و زشتی ها باز میدارد.

در نماز تمام کمالات به چشم می خورد:

1-نظافت و بهداشت را در مسواک زدن،وضو،غسل و پاک بودن بدن و لباس

2-جرات،جسارت و فریاد زدن را از اذان می آموزیم.

3-حضور در صحنه را از اجتماع در مساجد یاد میگیریم.

4-توجه به عدالت را در انتخاب امام جماعت عادل می یابیم

5-توجه به ارزشها و کمالات را از کسانی که در صف اول می ایستند.

6-جهت گیری مستقل را در قبله احساس می کنیم.کعبه قبله مستقل ما مسلمانان است.یهودیان به سویی،مسیحیان به سویی

7-مراعات حقوق دیگران را در این می بینیم که حتی یک نخ غصبی نباید در لباس نمازگزار باشد.

8-توجه به سیاست را آنجا احساس میکنیم که در روایات می خوانیم:نمازی که همراه با پذیرش ولایت امام معصوم نباشد قبول نیست.

9-توجه به نظم را در صفهای منظم نماز جماعت و توجه به شهدا را در تربت کربلا و توجه به بهداشت محیط را در سفارشاتی که برای پاکی و نظافت مسجد و مسجدی ها داده شده است می بینیم.

10-توجه به خدا را در تمام نماز،توجه به معاد را در مالک یوم الدین،توجه به انتخاب راه را در اهدنا الصراط المستقیم،توجه به همراهان خوب را در صراط الذین انعمت علیهم،پرهیز از منحرفان و غضب شدگان را در غیر المغضوب علیهم و لا ضالین،توجه به نبوت و اهل بیت پیامبر ٌ را در تشهد و توجه به پاکان و صالحان را در السلام علینا و علی عباد الله الصالحین.

11-توجه به تغذیه سالم را از آنجا مبینیم که در حدیث آمده است اگر کسی مشروبات الکلی مصرف کند تا چهل روز نمازش قبول نیست.

12-آراستگی ظاهر را از آنجا میبینیم که سفارش کرده اند از بهترین لباس و عطر و زینت در نماز استفاده کنیم و حتی زنها وسایل زینتی خود را در نماز همراه داشته باشند.

13-توجه به همسر را آنجا میبینیم که در حدیث می خوانیم :اگر میان زن و شوهر کدورتی باشد و یا یکدیگر را بیازارند و بد زبانی کنند نماز هیچکدام پذیرفته نیست.

اینها گوشه ای از آثار و توجهاتی بود که در ضمن نماز به آن متذکر می شویم.

امام خمینی ره فرمود:نماز یک کارخانه انسان سازی است.

ام للانسان ما تمنّی فلله الاخره و الاولی و کمّ من ملک فی السموات لا تغنی شفاعتهم شیئا الّامن بعد ان یاذن الله لمن یشائ و یرضی(نجم/24-26)

آیا می پندارید انسان هر چه آرزو دارد میرسد؟پس آخرت و دنیا برای خداوند است و چه بسا فرشتگانی که در آسمانها هستند ولی شفاعت آنان سودی ندارد مگر بعد از آن که خداوند برای هر که بخواهد و رضایت دهد اجازه شفاعت دهد.

نگاهی به مبحث ارزو با توجه به آیات و روایات:

ارزش آرزو:

آرزو عامل و انگیزه حرکت و رشد است

رسول اکرم ص فرمودند:لولا الامل ما رضعت والده ولدها ولا غرس غارس شجرها(بحار/ج77/ص 137)

اگر آرزو نبود نه مادری کودک خود را شیر میداد و نه کشاورزی درختی را می کاشت.

حضرت عیسی پیرمردی را دید که بیل در دست دارد و زمین را شخم میزند گفت:خدایا آرزو را از این مرد بگیر.دید پیرمرد بیل را کنار گذاشت و خوابید پس از مدتی حضرت عیسی از خدا خواست که آرزو به او برگردد مشاهده کرد که پیرمرد بلند شد و شروع به کار کرد(بحار/ج14/ص329)

مهار کردن آرزو:

آرزوها باید در چارچوب امکانات،استعدادها،شرایط و ظرفیت باشد وگرنه سر از موهومات در می آورد.

امام علی علیه السلام فرمودند:بیشترین ترس من بر شما از هواپرستی و آرزوهای طولانی است(نهج البلاغه،خطبه،28)

آرزوهای منفی:

در قرآن از بعضی آرزو ها انتقاد و نهی شده است

نظیر کسانی که آرزو داشتند ثروت قارون را داشته باشند و می گفتند:یا لیت لنا مثل ما اوتی قارون(قصص/79)

یا آرزو دارند مورد ستایش نابجا قرار گیرند:یحبون ان یحمدوا بما لم یفعلوا(آل عمران/188)

یا آرزو دارند بر دیگران برتری داشته باشند:تلک الدار الاخره تجعلها للذین لا یریدون علّوا فی الارض(قصص/83)

بارها خداوند با جملاتی از قبیل :

لاتعجبک اموالهم(توبه55و85)

لا تمدّن عینیک(حجر/88 و طه/131)

مومنان را از نگاههای آرزو مندانه به سرمایه داران و مرفّهان باز داشته است.

آرزوهایی که به آنها نمی رسند:

در قیامت بارها مجرمان «یالیتنی» می گویند ولی چه سود:

1- یا لیتنی کنت ترابا(نباء/6):ای کاش خاک بودم !

خاک یک دانه می گیرد و یک خوشه میدهد خاک فاضلاب میگیرد و آب زلال میدهد ولی بعضی انسانها جز فساد کاری نمی کنند .

2- یا لیتنی اتخذت مع الرسول سبیلا(فرقان/27):ای کاش با پیامبر ص یک راهی را انتخاب کرده بودم!

3- یا لیتنی لم اوت کتابیه(حاقّه/26):ای کاش نامه عمل به دستم نمیرسید!

4- یا لیتنی قدمت لحیاتی(فجر/25):ای کاش برای روز حیاتم که امروز است چیزی از پیش فرستاده بودم!

5- یا لیتنا نرد و لا نکذّ ب (انعام/27): ای کاش ما به دنیا باز گردانده شده و دیگر تکذیب نمی کردیم!

امر به معروف،یعنی سفارش به خوبی ها و نهی از منکر،یعنی بازداشتن از بدی ها.انجام این دو امر مهم نیاز به سن خاصی ندارد زیرا لقمان به فرزندش می گوید:یا بنی اقم الصلاه و امر بالمعروف..

امر به معروف،نشانه عشق به مکتب،عشق به مردم،علاقه به سلامتی جامعه و نشانه آزادی بیان،غیرت دینی،ارتباط دوستانه بین مردم و نشانه فطرت بیدار و نظارت عمومی و حضور در صحنه است.

امر به معروف و نهی از منکر،سبب تشویق نیکوکاران،آگاه کردن افراد جاهل،هشدار برای جلوگیری از خلاف و ایجاد نوعی انضباط اجتماعی است.

قرآن می فرماید:شما مسلمانان بهترین امت هستید زیرا امر به معروف و نهی از منکر میکنید(آل عمران/110)

حضرت علی علیه السلام می فرماید:امر به معروف و نهی از منکر ،مصلحت عامّه است(نهج البلاغه/حکمت252)

در حدیث دیگر می خوانیم:کسی که جلوی منکر را نگیرد مانند کسی است که مجروحی را در جاده رها کند تا بمیرد(کنز العمّال/ج3/ص170)

پیامبرانی همچون حضرت داوود و حضرت عیسی علیه السلام به کسانی که نهی از منکر نمی کنند لعنت فرستاده اند(مائده/78)

قیام امام حسین علیه السلام برای امر به معروف و نهی از منکر بود:انّما خرجت لطلب الاصلاح فی امّه جدّی ارید ان آمر بالمعروف و انهی عن المنکر(بحار/ج44/ص328)

در حدیث می خوانیم:به واسطه امر به معروف و نهی از منکر تمام واجبات به پا داشته میشود.(کافی/ج5/ص55)

قرآن می فرماید:اگر در مجلسی به آیات الهی توهین میشود جلسه را به عنوان اعتراض ترک کنید تا مسیر بحث عوض شود.(نساء/140 و انعام/67)

انسان باید از انجام گناه هم در دل ناراحت باشد هم با زبان نهی کند و هم با اعمال قدرت و قانون مانع انجام آن شود.

اگر کسی را به کار خوبی دعوت کردیم در پاداش کارهای خوب او نیز شریک هستیم ولی اگر در برابر فساد،گناه و انحراف ساکت نشستیم به تریج فساد رشد می کند . افراد فاسد و مفسد بر مردم حاکم خواهند شد.

سکوت و بی تفاوتی در مقابل ناه سبب میشود که گناه کردن عادی شود گنهکار جرات پیدا میکند،ما سنگدل میشویم،شیطان راضی می گردد و خداوند بر ما غضب مینماید.

امر به معروف و نهی از منکر دو وظیفه الهی است و توهماتی از این قبیل که:

گناه دیگران به ما کاری ندارد

آزادی مردم را سلب نکنیم

من اهل ترس و خجالت هستم

با یک گل که بهار نمی شود

عیسی به دین خود موسی به دین خود

ما را در یک قبر نمیگذارند

دیگران هستند من چرا امر به معروف و نهی از منکر کنم

با نهی از منکر دوستان یا مشتریان خود را از دست میدهم

و امثال اینها...

نمی توانند تکلیف را از دوش ما بردارند.

امر به معروف و نهی از منکر باید:

آگاهانه

دلسوزانه

عاقلانه

حتی المقدور مخفیانه باشد.

گاهی باید به خودمان بگوییمولی آنجا که حرف ما اثر ندارد وظیفه ساقط نمیشود بلکه باید از دیگران بخواهیم که آنان بگویند.حتی اگر برای مدت کوتاهی میتوان جلوی فساد را گرفت باید گرفت و اگر با تکرار میتوان به نتیجه رسید باید تکرار کرد.

هو الذی ینزّل علی عبده آیات بیّنات لّیخرجکم من الظلمات الی النور و انّ الله بکم لروءف الرحیم(حدید/9)

او کسی است که بر بنده خود آیات روشن و روشنگر فرو می فرستد تا شما را از تاریکی ها به روشنی در آورد و همانا خداوند نسبت به شما رحمت و رافت فراوان دارد.

تمام برنامه های الهی براساس حکمت و دلیل است نظیر:

دلیل نبوت نجات مردم است:لیخرجکم من الظلمات الی النور(حدید/9)

دلیل نماز،یاد او و تشکر از اوست:اقم الصلاه لذکری(طه/14)

دلیل روزه،تقواست:کتب علیکم الصیام...لعلکم تتقون(بقره/183)

دلیل حج،حضور و شرکت در منافع است:لیشهدوا منافع لهم(حج/28)

دلیل جهاد،رفع فتنه و حفظ مکتب است:حتی لا تکون فتنه(بقره/193)

دلیل قصاص،زندگی شرافتمندانه است:لکم فی القصاص الحیاه(بقره/179)

دلیل حجاب،تزکیه و تطهیر قلوب است:ذلکم اطهر لقلوبکم و قلوبهنّ(احزاب/53)

دلیل زکات،پاکی است:خذ من اموالهم صدقه تطّهرهم(توبه/103)

دلیل تحریم شراب وقمار،باز ماندن از راه خداست:یصّدکم عن ذکرالله و عن الصلاه(مائده/91)

علّمه البیان(الرحمن/4)

به او بیان آموخت

قدرت بیان و سخن گفتن هدیه الهی به انسان است

و قرآن برای شیوه بیان و سخن گفتن دستوراتی داده است از جمله:

1-مستدل و محکم باشد : قولا سدیدا (نساء/9)

2-پسندیده و به اندازه باشد : قولا معروفا (بقره 235)

3-نرم و مهربانانه باشد : قولا لیّنا (طه/44)

4-شیوا و رسا و واضح باشد : قولا بلیغا (نساء/63)

5-کریمانه و بزرگوارانه باشد : قولا کریما (اسرا/23)

6-زیبا،نیکو و مطلوب باشد : قولوا للناس حسنا (بقره/83)

7-بهترین ها گفته شود : یقولوا التی هی احسن (اسراء/53)